डोल्पाको सामाजिक रूपान्तरणमा महिनावारी मैत्री विद्यालय र SRHR शिक्षा प्रभावकारी बन्दै

डोल्पा जिल्ला सामाजिक, धार्मिक र सांस्कृतिक दृष्टिले निकै समृद्ध मानिन्छ, तर यहाँको पितृसत्तात्मक संरचनाले किशोरीहरूलाई विशेष चुनौतीहरूको सामना गराउन बाध्य बनाएको छ।

महिनावारीका समय किशोरीहरूलाई विद्यालयमा असहज हुने र सामाजिक मुलय मान्यताले उनीहरूको शैक्षिक यात्रा अवरुद्ध बनाइरहेको छ। नियमित कक्षा छुट्ने, पढाइमा पिछडिनु, र अन्ततः बालविवाह तथा किशोरी गर्भावस्थाको जटिलता यही बाधाहरूका परिणाम हुन्। यस्ता समस्याहरू न्यूनीकरणका लागि त्रिपुरासुन्दरी र ठुलीभेरी नगरपालिकाका सबै माध्यमिक विद्यालय र आधारभूत विद्यालयहरू (कक्षा ८ सम्म) किशोरी मैत्री वातावरण निर्माण गर्दै अगाडि बढिरहेका छन्।

सामज जागरण  केन्द्र (SAC Nepal) र प्लान इन्टरनेशनल नेपालले BMZ (Federal Ministry for Economic Cooperation and Development) को आर्थिक सहयोगमा डोल्पाका ठुलीभेरी र त्रिपुरासुन्दरी नगरपालिकामा किशोरीहरूको विद्यालय जीवन सुधारका लागि कार्यक्रम सञ्चालन गरिरहेका छन्।

महिनावारी  सरसफाइका लागि विद्यालयमा Menstrual Health Hygiene (MHH) विश्राम कक्षहरू निर्माण गरिएको छ। यसले किशोरीहरूलाई शारीरिक तथा मानसिक रूपमा सहज वातावरण प्रदान गरिरहेको छ। यिनै कार्यक्रमहरू मार्फत विद्यालयमा किशेर किशोरी मैत्री सूचना केन्द्रहरू पनि स्थापना गरिएको छ। जहाँ यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्य तथा अधिकार (Sexual and Reproductive Health and Rights – SRHR) सम्बन्धी जानकारीहरू सहज पहुँचमा छन्।

डोल्पामा SRHR जस्ता संवेदनशील विषयहरूमा कुरा गर्नु सामाजिक वर्जना मानिन्छ। शिक्षक, अभिभावक र समुदायसँग खुल्ला संवाद गर्न किशोरीहरू हिच्किचाउँथे। तर अब यो अवस्था परिवर्तन हुँदैछ। किशोरी क्लबहरूको सक्रियता, साथी–साथीबीचको जानकारी आदान–प्रदान, र CSE (Comprehensive Sexuality Education) प्रशिक्षित शिक्षकद्वारा सञ्चालन गरिएका कक्षाहरूले विद्यालयलाई खुला र संवादमुखी बनाएका छन्। किशोरीहरू अब न केवल शिक्षकसँग, तर घरमा परिवार र समुदायसँग पनि SRHR विषयमा कुरा गर्न थालेका छन्।

यस सकारात्मक परिवर्तनले किशोरीहरूको आत्मविश्वास, नेतृत्व क्षमता, र सामाजिक भागीदारीमा उल्लेखनीय वृद्धि गरेको छ। विद्यालयमा SRHR सम्बन्धी सत्रहरू नियमित सञ्चालन हुँदैछन्, जसले किशोरीहरूलाई आफ्नो अधिकारबारे जानकारी दिने मात्र होइन, समाजमा रहेको पुरातन सोचप्रति प्रश्न उठाउन प्रेरित गरिरहेको छ।

डोल्पामा सुरु भएको यो प्रयास न केवल किशोरीहरूका लागि शिक्षाको नयाँ ढोका खोलिरहेको छ, तर समाज रूपान्तरणको सूत्रपातसमेत गर्दैछ। जब किशोरीहरू सशक्त हुन्छन्, तब समाज समग्रमा सशक्त बन्छ—डोल्पाको अनुभव यही सत्यको जिउँदो उदाहरण बनिरहेको छ। सामुदायिक विधालयमा संचालित किशोरी मैत्रि नियमित क्रियाकलापले बालबालिकामा सकरात्मक परिवर्तनकाे संकेत देखिएको समाज जागरण केन्द्र स्याक नेपालले जनाएको छ।

हेर्नुस् सामुदायिक विधालयमा किशोरीहरु महिनावारी हुदा आराम गर्न बनाईएका आराम कक्ष: